A estación foi inaugurada o 18 de xuño de 1881 coa aperta do tramo Ourense-Arbo da liña que pretendía unir Vigo con Monforte de Lemos. A súa explotación inicial quedou a cargo da Compañía do Ferrocarril de Medina a Zamora e de Ourense a Vigo. Esta xestión mantívose ata 1928 cando foi absorbida pola Compañía Nacional dos Ferrocarrís do Oeste de España, compañía pública creada para xestionar varios trazados, en xeral deficitarios, do oeste do país. En 1941, Oeste foi unha das empresas que se integrou na recentemente creada RENFE.
Inicio do roteiro
Mañá é o gran día. Só teño que coller o tren desde a estación da vila onde estou, Monforte, ata outra que se chama Ribadavia, máis ao sur e alí buscar a unha muller. O único que me dixo o enlace que me contactou en Medina del Campo é que o seu nome clave é A Nai, que preguntara por ela no quiosco da estación. Memoria do Silencio. Frieda.

https://www.google.com/maps/d/edit?mid=1efJO_GtCJGEbnOVJ3-JPPnz-cv3JOJJE&usp=sharing
Aquí comeza a nosa ruta e aquí empeza tamén a historia destas tres mulleres: Lola, Julia e Amparo Touza, as tres mulleres protagonistas de “Memoria do Silencio” que entre 1941 e 1945 axudaron a fuxir cara a Portugal a, calcúlase, unhas 500 persoas, na súa meirande parte xudías, que chegaban en tren desde Alemaña e Francia fuxindo do nazismo.
Empezamos o roteiro na estación xa que este era un punto primordial na rede de axuda na que colaboraban as tres irmás, en colaboración co seu parente José Rocha, taxista, o tamén taxista “O calavera” e o propietario da tonelería que naquel tempo estaba a carón da estación, “o ovanxelista”. Iremos falando tanto das tres irmás coma dos tres colaboradores en distintas paradas do roteiro.
Pouco se sabe desta rede de axuda, nada quedou escrito nin documentado no tempo, grazas ao traballo de investigación da familia e de persoas coma o historiador local Ramón Estévez ou autores como Vicente Piñero, é que puidemos ir reconstruíndo, imaxinando, o que tería pasado naquel tempo. A escrita de Memoria do Silencio non podería ser posible sen a achega histórica de Ramón Estévez. Pero se hai un documento imprescindible para entender o que aconteceu, é a obra Memoria de Ferro, de Antón Patiño. A súa publicación no 2005 foi a que fixo público un silencio gardado máis de 60 anos.
Só vos prego unha cousa, polo sangue que nos une, pola memoria dos noso defuntos, pídovos que fagamos un xuramento. Que nunca imos falar disto con ninguén, nin cando acabe a guerra, se acaba algún día, nin co rapaz, nin cos veciños, mais alá dos que están con nós. A ninguén. Xamais. Isto é cousa nosa, queda con nós e coa nosa conciencia. Con máis ninguén. Xurádelo? Xulia acabou de falar e puxo a man na mesa e Amparo colocou a súa enriba. Despois eu puxen a miña. Quedamos as tres en silencio, escoitando o vento bater nas fiestras. Démonos un abrazo e choramos xuntas. Por todo o que levabamos pasado nesta vida e, sobre todo, polo que estaba por chegar. Hai decisións que só se poden tomar desde o corazón. Memoria do Silencio, páxina 13
E se elas non falaron… como sabemos hoxe desta historia?
En 1964 un vello xudeu residente en Nova York quixo saber que fora daquela muller que o levou unha noite sen lúa á liberdade, alén da fronteira. Chamábase Isaac Retzmann e, como tantos outros salvados polas irmáns Touza, puido alcanzar América en 1943. Retzmann coñecera a un emigrante galego na Gran Mazá, Amancio Vázquez, e, sabendo que este volvía ao seu país natal de vacacións, pediulle encarecidamente que preguntase polas irmás Touza. Tiña 70 anos e unha delicada saúde que lle facía presaxiar unha morte anticipada. A encarga terminou chegando a un libreiro de Vigo, Antón Patiño Regueira, e con el empezou a iluminarse esta historia oculta. Antón interesouse pola historia e reuniuse con elas; pouco antes da súa morte, no ano 2005, e deu a coñecer os feitos no seu libro Memoria de ferro.

Rexentaban o quiosque da estación de ferrocarril de Ribadavia e alí despachaban melindres, rosquillas e pavías de Beade e de Vieite. Tamén licor café e viños do Ribeiro de grande sona que lles servían para aforrar no día a día e manter a casa porticada da xúa Xuiz Viñas 2. Nela vivían e de aí saía a masa de fariña de pantrigo con destino ao forno da mesma rúa. Chegaban logo as viandas ao quisoque da estación para facer coincidir a súa venda en quente co horario de saía e de chegada de comboios.
Lola tivera de solteira un fillo que criou co apoio das irmás. Sempre andaron moi unidas no sea dunha familia moi numerosa. Chegaron a sete, tres homes e catro mulleres: Isolina, elas e máis Paco, Camilo e Guillermo.
Os malos tempos do 36 fóronos pasando coa perda dalgunha amizade no camiño mais, curados de desfeita maior, sentiron chegar outra de Europa. Era a dos xudeus perseguidos que as irmás Touza Domínguez, Lola, Amparo e Xulia comprometéronse en salvagardar xuramentadas nunha rede de apoio. Eras elan quen desviaban cara a Portugal a todos aqueles que escapaban do gaseamento e a persecución cando chegaban a Galiza.
Lola Touza teceu a malla clandestina co concurso dun familia taxista. O coche de punto de Xosé Rocha Freijedo pasou a ser de confianza. Como tamén o era o de Xavier Míguez O Calavera, tamén con praza de taxi en Ribadavia. Achegada dun tren sinalidao, de noite ou de día, Lola sempre atendía os viaxeiros en situación de auxilio. Agachaba os fuxidos na súa casa e dáballes mantenza e descanso coa conplicidade familiar das súas irmás.
No silencio da noite elixida apuraban a condución cara á fronteira. No auto de Rocha ou do Calavera enfiaban por Reza, Paixón, Arnoia e Meréns, encomendándose á sorte. As lendas do Rego do Gato, da pedra das Pechaduras e do Burato das Chairas quedaban atrás por Rabiño, Cortegada, Casal, Trado e Desteriz camiño da Salvación. Logo Ponte Barxas e unha fronteira onde abeirar os fuxidos.
Eran anos da fame mais Lola, Amparo e Xulia trasegaban sen medo a xudeus e perseguidos que viñan xa marcados e contactados desde Monforte. Os enlaces conducíanos até elas e o seu quiosque da estación correndo sempre cos custes de coches e máis guías que agardaban na raia de Portugal.
Lola morreu o 26 de xuño de 1966. Amparo descansou o 6 de febreiro de 1981 e Xulia desapareceu o 6 de xuño de 1983. Xuntas viviron e xuntas estan enterradas no ceminterio de Ribadavia. As faldriqueiras das irmás Touza Domínguez sempre tiveron fondo para sacrificarsrse na honra dos seus antepasados e da liberdade dos descoñecidos. Antón Patiño, MEMORIA DE FERRO, A Nosa Terra 2005, páxinas 153-156